Pautas y recomendaciones técnico-jurídicas para la configuración de un canal de denuncias eficaz en organizaciones públicas y privadas. La perspectiva española
| Autor | Julio Ballesteros Sánchez |
| Cargo | Profesor de Derecho Penal en la Universidad de Salamanca, España. Doctor en Derecho Penal por la Universidad de Salamanca. Código ORCID: 0000-0001-9775-9440. Correo electrónico: jbs@usal.es |
| Páginas | 41-78 |
∗ Ελ αρτχυλο σε ενµαρχα χοµο παρτε δε µι αχτιϖιδαδ ινϖεστιγαδορα: ∆ΕΡ 2016−79705−Ρ; ΓΙΡ Προγραµασ
δε Χυµπλιµιεντο ψ Ρεσπονσαβιλιδαδ Πεναλ δε λασ Περσονασ ϑυρδιχασ ΥΣΑΛ; ινϖεστιγαδορ ϖισιταντε
δε ΦΛΑΧΣΟ Σεδε Εχυαδορ; ψ µιεµβρο δελ γρυπο δε ινϖεστιγαχι⌠ν ↔Πολτιχασ πβλιχασ, σεγυριδαδ
ιντερναχιοναλ ψ γοβερνανζα γλοβαλ≈ δε λα Υνιϖερσιδαδ Ευροπεα δε Μαδριδ. Ασιµισµο, φορµα παρτε
δελ Μ⌠δυλο ϑεαν Μοννετ 611881−ΕΠΠ−1−2019−1−ΕΣ−ΕΠΠϑΜΟ−ΜΟ∆ΥΛΕ, δενοµιναδο ↔Ενφοθυε
ιντερδισχιπλιναριο σοβρε δεσαρρολλο δε χοµπετενχιασ χϖιχασ χον περσπεχτιϖα ευροπεα≈ (Ευλαταφπολ).
∗∗ Προφεσορ δε ∆ερεχηο Πεναλ εν λα Υνιϖερσιδαδ δε Σαλαµανχα, Εσπα〉α. ∆οχτορ εν ∆ερεχηο Πεναλ πορ
λα Υνιϖερσιδαδ δε Σαλαµανχα.
Χ⌠διγο ΟΡΧΙ∆: 0000−0001−9775−9440. Χορρεο ελεχτρ⌠νιχο: ϕβσ≅υσαλ.εσ
https://doi.org/10.18800/derechopucp.202002.002
Παυτασ ψ ρεχοµενδαχιονεσ τχνιχο−ϕυρδιχασ
παρα λα χονφιγυραχι⌠ν δε υν χαναλ δε
δενυνχιασ εφιχαζ εν οργανιζαχιονεσ πβλιχασ ψ
πριϖαδασ. Λα περσπεχτιϖα εσπα〉ολα∗
Τεχηνιχαλ ανδ λεγαλ γυιδελινεσ ανδ ρεχοµµενδατιονσ φορ
τηε χρεατιον οφ εφφεχτιϖε χοµπλαιντσ χηαννελσ ιν πυβλιχ ανδ
πριϖατε οργανιζατιονσ. Τηε Σπανιση περσπεχτιϖε
JULIO BALLESTEROS SÁNCHEZ*
Universidad de Salamanca (España)
Ρεσυµεν: Εστε αρτχυλο παρτε δε υνα πρεµισα β〈σιχα: εν λοσ λτιµοσ α〉οσ, σε
ηαν δεσχυβιερτο µυλτιτυδ δε χασοσ γραϖεσ δε χορρυπχι⌠ν θυε ηαν αφεχταδο
λα χρεδιβιλιδαδ δε λασ Αδµινιστραχιονεσ πβλιχασ, περο ταµβιν λα δελ σεχτορ
πριϖαδο. Σεχτορεσ χοµο ελ υρβανισµο ο λα χοντραταχι⌠ν πβλιχα ηαν σιδο
προλιϕοσ εν χυαντο αλ αχοντεχιµιεντο δε αχτιϖιδαδεσ χριµιναλεσ θυε σοχαϖαν ελ
βυεν φυνχιοναµιεντο δε λα Αδµινιστραχι⌠ν πβλιχα ψ λα αχτιϖιδαδ εµπρεσαριαλ
χον βασε εν λα τιχα ψ λα λεγαλιδαδ. Εν χονσεχυενχια, σε χονσιδερα φυνδαµενταλ
ιµπλεµενταρ µεχανισµοσ ιντερνοσ δε δενυνχια παρα µεϕοραρ λασ οργανιζαχιονεσ
(πβλιχασ ψ πριϖαδασ), δεσχυβριενδο πρεµατυραµεντε χονδυχτασ ιλχιτασ ψ, α
συ ϖεζ, ιδεντιφιχανδο α λασ περσονασ νατυραλεσ ρεσπονσαβλεσ δε ταλεσ ηεχηοσ.
∆ε λα µισµα µανερα, παρα λασ εµπρεσασ, λα χονσταταχι⌠ν δε λα εφιχαχια δε λοσ
χαναλεσ δε δενυνχια εν σεδε ϕυδιχιαλ χοαδψυϖα α λασ δεφενσασ χορπορατιϖασ
εν ελ λογρο δε λα εξενχι⌠ν δε λα ρεσπονσαβιλιδαδ πεναλ. Πορ ελλο, δεσδε υνα
περσπεχτιϖα τχνιχα, σε οφρεχεν παυτασ ψ ρεχοµενδαχιονεσ α παρτιρ δελ εστυδιο
δε διστιντασ ρεγυλαχιονεσ παρα ελ ινχρεµεντο δε λα εφιχαχια δε εστοσ χαναλεσ
ψ παρα λα ρεδυχχι⌠ν δε λα ινσεγυριδαδ ϕυρδιχα θυε αχοντεχε εν Εσπα〉α, αντε
λα παρχα ρεδαχχι⌠ν δελ Χ⌠διγο Πεναλ. Ασιµισµο, σε αβορδα ελ ανονιµατο, λα
δελαχι⌠ν ρεµυνεραδα ψ λα προτεχχι⌠ν δελ δενυνχιαντε φρεντε α ρεπρεσαλιασ.
Παλαβρασ χλαϖε: ∆ενυνχιαντεσ ιντερνοσ, δελινχυενχια χορπορατιϖα, προγραµασ
δε χυµπλιµιεντο, χυµπλιµιεντο νορµατιϖο πβλιχο, πρεϖενχι⌠ν, Εσπα〉α
Αβστραχτ: Τηισ παπερ σταρτσ φροµ α βασιχ πρεµισε: ∆υρινγ τηε λαστ ψεαρσ, τηερε
ηαϖε βεεν µυλτιπλε χορρυπτιον χασεσ τηατ αφφεχτεδ πυβλιχ αδµινιστρατιονσ
χρεδιβιλιτψ, βυτ αλσο τηε ονε οφ τηε πριϖατε σεχτορσ οφ τηε εχονοµψ. Αρεασ
συχη ασ υρβαν πλαννινγ ορ πυβλιχ χοντραχτινγ ηαϖε βεεν προλιξ ρεγαρδινγ
τηε οχχυρρενχε οφ χριµιναλ αχτιϖιτιεσ τηατ υνδερµινε τηε προπερ φυνχτιονινγ
οφ τηε Πυβλιχ Αδµινιστρατιον ανδ βυσινεσσ αχτιϖιτψ βασεδ ον ετηιχσ ανδ
λεγαλιτψ. Χονσεθυεντλψ, ιτ ισ ϖερψ ιµπορταντ το ιµπλεµεντ ιντερναλ χοµπλαιντ
N° 85, 2020
diciembre - mayo
pp.41-78
JULIO BALLESTEROS SÁNCHEZ
42
Derecho PUCP, N° 85, 2020 / e-ISSN: 2305-2546
µεχηανισµσ το ιµπροϖε οργανιζατιονσ (πυβλιχ ανδ πριϖατε ονεσ) βψ πρεµατυρελψ
δισχοϖερινγ ιλλιχιτ χονδυχτ ανδ, ιν τυρν, ιδεντιφψινγ τηε ινδιϖιδυαλσ ρεσπονσιβλε
φορ συχη αχτσ. Ιν τηε σαµε ωαψ, φορ σοµε χοµπανιεσ, τηε ϖεριφιχατιον οφ τηε
εφφεχτιϖενεσσ οφ τηε χοµπλαιντ χηαννελσ ιν χουρτ χοντριβυτεσ το χορπορατε
δεφενσεσ ανδ ιν αχηιεϖινγ εξεµπτιον φροµ χριµιναλ ρεσπονσιβιλιτψ. Τηερεφορε,
φροµ α τεχηνιχαλ περσπεχτιϖε, γυιδελινεσ ανδ ρεχοµµενδατιονσ αρε οφφερεδ
φροµ διφφερεντ ρεγυλατιονσ ποιντ οφ ϖιεω το ινχρεασε τηε εφφεχτιϖενεσσ οφ τηεσε
χηαννελσ ανδ το ρεδυχε τηε λεγαλ υνχερταιντψ τηατ οχχυρσ ιν Σπαιν, γιϖεν τηε
λιµιτεδ δραφτινγ οφ τηε Πεναλ Χοδε. Λικεωισε, ανονψµιτψ, παιδ δενυνχιατιον
ανδ τηε προτεχτιον οφ τηε χοµπλαιναντ αγαινστ ρεταλιατιον αρε αδδρεσσεδ.
Κεψ ωορδσ: Ωηιστλεβλοωερ, χορπορατε χριµε, χοµπλιανχε προγραµσ, πυβλιχ
χοµπλιανχε, πρεϖεντιον, Σπαιν
CONTENIDO: I. INTRODUCCIÓN. II. ALERTADORES Y CANALES DE
DENUNCIA: APROXIMACIÓN CONCEPTUAL Y REFERENCIAS NORMATIVAS.
III. LA EXPERIENCIA DE CASTILLA Y LEÓN EN LA PROTECCIÓN DE
DENUNCIANTES DENTRO DE LA ESFERA PÚBLICA. IV. PROPOSICIÓN DE
LEY INTEGRAL DE LUCHA CONTRA LA CORRUPCIÓN Y PROTECCIÓN DE LOS
DENUNCIANTES IMPULSADA POR EL PARTIDO POLÍTICO CIUDADANOS. V.
DIRECTIVA UE 2019/1937, DE 23 DE OCTUBRE DE 2019, RELATIVA A LA
PROTECCIÓN DE LAS PERSONAS QUE INFORMEN SOBRE INFRACCIONES
DEL DERECHO DE LA UNIÓN. VI. LEY 10/2010, DE 28 DE ABRIL, DE
PREVENCIÓN DEL BLANQUEO DE CAPITALES Y DE LA FINANCIACIÓN
DEL TERRORISMO. VII. LAS NORMAS UNEISO Y SU REFERENCIA A LOS
CANALES DE DENUNCIA: UNEISO 19600 Y UNE.19601. VIII. CRITERIOS DE
EFICACIA DE LOS CANALES DE DENUNCIA. IX. CONCLUSIONES.
I. INTRODUCCIÓN
Λα ιρριταντε χορρυπχι⌠ν δετεχταδα εν λασ µ〈σ αλτασ ινστανχιασ δε λα
πολτιχα ψ λα ϖιδα εχον⌠µιχα δε Εσπα〉α δυραντε λασ λτιµασ δχαδασ
περµιτε αφιρµαρ θυε δετερµιναδασ ινστιτυχιονεσ δε λα Αδµινιστραχι⌠ν
πβλιχα δεβεν σερ ρεφορµαδασ αντε λα ινεφιχαχια δε λασ µισµασ παρα
πρεϖενιρ ο δετεχταρ χονδυχτασ ινδεβιδασ εν συ σενο. Εστε χαµβιο νο
σερ〈 φ〈χιλ. Ταλ ψ χοµο ηα σε〉αλαδο ςιλλορια Μενδιετα (2018), ↔χαµβιαρ
ινστιτυχιονεσ εξιγε χαµβιαρ λοσ εθυιλιβριοσ δε ποδερ, µοδιφιχαρ λασ
ασιµετρασ εξιστεντεσ. Νο εσ σενχιλλο θυε ελ χαµβιο συρϕα δεσδε λοσ θυε
δισφρυταν δελ στατυσ θυο≈ (π. 195).
Εν εσε σεντιδο, νο χαβε νινγυνα δυδα δε θυε εσ ιµπρεσχινδιβλε χονσιδεραρ
λοσ τραδιχιοναλεσ εστυδιοσ σοβρε µαρχοσ δε ιντεγριδαδ ψ λασ ρεχιεντεσ
ινϖεστιγαχιονεσ ϖινχυλαδασ αλ πυβλιχ χοµπλιανχε παρα ρεεστρυχτυραρ λασ
ινστιτυχιονεσ ψ λοσ προχεσοσ θυε εν ελλα αχοντεχεν χον ελ οβϕετιϖο δε
λογραρ υν φυνχιοναµιεντο οριενταδο αλ φιελ χυµπλιµιεντο δε λα λεψ ψ αλ
φοµεντο δε λα τιχα εν λα λαβορ δελ εµπλεαδο πβλιχο (Γυτιρρεζ Πρεζ,
2018, π. 104). Λα δενυνχια εσ παρτε δε λα παρτιχιπαχι⌠ν δε λοσ χιυδαδανοσ
JULIO BALLESTEROS SÁNCHEZ
PAUTAS Y
RECOMENDACIONES
TÉCNICO
JURÍDICAS PARA LA
CONFIGURACIÓN
DE UN CANAL
DE DENUNCIAS
EFICAZ EN
ORGANIZACIONES
PÚBLICAS Y
PRIVADAS. LA
PERSPECTIVA
ESPAÑOLA
TECHNICAL AND
LEGAL GUIDELINES
AND RECOMMEN
DATIONS FOR
THE CREATION
OF EFFECTIVE
COMPLAINTS
CHANNELS
IN PUBLIC
AND PRIVATE
ORGANIZATIONS.
THE SPANISH
PERSPECTIVE
43
85
Derecho PUCP, N° 85, 2020 / e-ISSN: 2305-2546
εν λα εσφερα αδµινιστρατιϖα πβλιχα (Πρεζ Μονγυι⌠, 2019, π. 92); εν
χονσεχυενχια, λα Αδµινιστραχι⌠ν δεβε σερ τρανσπαρεντε ψ αχχεσιβλε.
Εν Εσπα〉α ηεµοσ τενιδο υνα δεφιχιεντε ρεγυλαχι⌠ν ναχιοναλ, αυτον⌠µιχα
ψ λοχαλ παρα πρεϖενιρ χονδυχτασ δελιχτιϖασ εν λασ Αδµινιστραχιονεσ
πβλιχασ. Ρεφυερζα εστα ιδεα ελ ηεχηο δε θυε απενασ ελ 35 % δε λοσ
εσπα〉ολεσ χονφα εν λασ Χοµυνιδαδεσ Αυτ⌠νοµασ ψ ελ 49 % εν λοσ
Αψυνταµιεντοσ (Λαπυεντε, 2018, π. 27). Εστε τραβαϕο αναλιζαρ〈, α
µοδο δε εϕεµπλο, λα νορµα αυτον⌠µιχα δε Χαστιλλα ψ Λε⌠ν πορ σερ
υνα δε λασ ποχασ θυε, δεντρο δε Εσπα〉α, ηα ρεγυλαδο λα χυεστι⌠ν δε λοσ
δενυνχιαντεσ1.
Ιγυαλµεντε, ελ σεχτορ πριϖαδο ηα οφρεχιδο νυµεροσοσ χασοσ δε
χριµιναλιδαδ χορπορατιϖα θυε ηαν αφεχταδο α τοδο ελ τερριτοριο ναχιοναλ,
εσπεχιαλµεντε εν χυεστιονεσ ϖινχυλαδασ α λα χορρυπχι⌠ν υρβανστιχα ψ
λα χοντραταχι⌠ν πβλιχα. Αλ ρεσπεχτο, λα αχτιϖιδαδ εµπρεσαριαλ γενερα
µαψορεσ ριεσγοσ παρα λοσ βιενεσ ϕυρδιχο−πεναλεσ σι εν ελλα νο τιενεν
χαβιδα πρινχιπιοσ τιχοσ ψ δε ιντεγριδαδ. Εσ δεχιρ, σιν χοµπλιανχε, ελ
µαναγεµεντ χορπορατιϖο πυεδε σερ δεφεχτυοσο.
Σεγν λα ωεβ Χασοσ Αισλαδοσ, θυε ρεαλιζα υνα εξηαυστιϖα χονταβιλιζαχι⌠ν
δε χασοσ δε χορρυπχι⌠ν εν Εσπα〉α, ηαστα αβριλ δε 2020 σε ηαν ποδιδο
χονταβιλιζαρ 587 χαυσασ, θυε ιµπλιχαν α 3837 περσονασ, εντρε λασ θυε σε
ινχλυψε α υν βυεν νµερο δε πολτιχοσ ψ εµπρεσαριοσ (Χασοσ αισλαδοσ
δε υνα χορρυπχι⌠ν σιστµιχα, σ.φ.). Λα εξιστενχια δε ταν ιµπορταντε
νµερο δε χασοσ δεβε ηαχερνοσ ρεπενσαρ λα νεχεσιδαδ δε µοδιφιχαρ ελ
φυνχιοναµιεντο ψ λα εστρυχτυρα δε νυεστρασ ινστιτυχιονεσ δε ταλ φορµα
θυε συ ρεδισε〉ο µινιµιχε ελ νµερο δε ινφραχχιονεσ, πυεσ παρα θυε
ταντοσ χασοσ ηαψαν αχοντεχιδο, οτρασ ταντασ οπορτυνιδαδεσ σε ηαν τενιδο
θυε δαρ. Παρα ελλο, εσ χλαϖε ιδεντιφιχαρ α λοσ ρεσπονσαβλεσ, ταρεα α λα θυε
χοντριβυιρ〈ν λοσ δενυνχιαντεσ ιντερνοσ ο ωηιστλεβλοωερ.
Ελ οριγεν δελ τρµινο ωηιστλεβλοωερ σε λε ατριβυψε α Ραλπη Ναδερ εν
λοσ α〉οσ σετεντα δελ σιγλο πασαδο. ∆ιχηο χονχεπτο ηαβρα ναχιδο παρα
ασεγυραρ λα δεφενσα δε λοσ χιυδαδανοσ/χονσυµιδορεσ αντε ελ ποδερ
χρεχιεντε δε λοσ λοββιεσ. Παρα Ναδερ, ωηιστλεβλοωινγ σιγνιφιχα:
αθυελ αχτο δε υν ηοµβρε ο υνα µυϕερ θυε, χρεψενδο θυε ελ ιντερσ
πβλιχο εσ συπεριορ αλ ιντερσ δε λα οργανιζαχι⌠ν α λα θυε σιρϖε, τοχα ελ
σιλβατο θυε αλερτα δε θυε λα οργανιζαχι⌠ν εστ〈 ρεαλιζανδο αχτιϖιδαδεσ
1 En particular: Ley 11/2016, de 28 de noviembre, de la Agencia de Prevención y Lucha contra el
Fraude y la Corrupción de la Comunitat valenciana; Ley 16/2016, de 9 de diciembre, de la Ocina de
Prevención y Lucha contra la Corrupción de las Islas Baleares; Ley 5/2017, de 1 de junio, de Integridad
y Ética Públicas de la Comunidad Autónoma de Aragón; Ley foral 7/2018, de 17 de mayo, de la Ocina
de Buenas Prácticas y Anticorrupción de la Comunidad Foral de Navarra; y Ley 8/2018, de 14 de
septiembre, de Transparencia, Buen Gobierno y Grupos de Interés del Principado de Asturias. Para
un repaso esquemático y comparativo sobre las distintas normas autonómicas, se recomienda ver
Fundación Hay Derecho (s.f.).
Para continuar leyendo
Solicita tu prueba
COPYRIGHT Pontificia Universidad Catolica del Peru
