Consideraciones jurídicas y morales sobre la mujer en indias: las 'consultas' de Juan De Paz
| Autor | Belinda Rodríguez Arrocha |
| Cargo | Historiadora. Doctora en Derecho, Historia del Derecho y de las Instituciones por la Universidad de La Laguna (España). Becaria del Instituto Max Planck de Historia de Derecho Europeo. Investigadora del Instituto de Investigaciones Históricas de la Universidad Autónoma de México. Tutora de Derecho Eclesiástico del Estado de la Universidad ... |
| Páginas | 229-252 |
229
* Historiadora. Doctora en Derecho, Historia del Derecho y de las Instituciones por la Universidad de La Laguna (España).
Becaria del Instituto Max Planck de Historia de Derecho Europeo. Investigadora del Instituto de Investigaciones Histó-
ricas de la Universidad Autónoma de México. Tutora de Derecho Eclesiástico del Estado de la Universidad Nacional de
Educación a Distancia (España). Contacto: belindarodriguez@gmail.com.
Nota del Editor: El presente artículo fue recibido por el Consejo Editorial de THMIS-Revista de Derecho el 4 de abril del
2018 y aceptado por el mismo el 14 de diciembre del 2018.
Εν ελ πρεσεντε αρ χυλο, λα αυτορα αναλιζα λα αχ −
ϖιδαδ δε λασ ινσ τυχιονεσ χολονιαλεσ εν Φιλιπινασ
δυραντε ελ περοδο εσπα〉ολ, χον ρεφερενχιασ α
συσ παρ χυλαριδαδεσ τνιχασ. Εν εστε σεν δο, λασ
Χονσυλτασ ψ ρεσολυχιονεσ ϖαριασ, τεολ⌠γιχασ, ϕυρ−
διχασ, ρεγυλαρεσ ψ µοραλεσ (1687) φυε υν ιλυστρα−
ϖο εϕεµπλο δε οβρα σοβρε λα ρεσολυχι⌠ν ϕυδιχιαλ
ψ εξτραϕυδιχιαλ δε χον⇓ ιχτοσ εν Φιλιπινασ βαϕο λοσ
Ηαβσβυργο.
Εν συσ π〈γινασ ρε⇓ εϕα λα τραψεχτορια αχαδµιχα
ψ χολονιαλ δε συ αυτορ, ϑυαν δε Παζ. Ελ χασυισµο
ψ λα προψεχχι⌠ν δελ πενσαµιεντο τοµιστα σον δοσ
ιµπορταντεσ χαραχτερσ χασ δε συ δισερταχι⌠ν ϕυρ−
διχα. Ελ προπ⌠σιτο δε εστε αρ χυλο εσ ελ εστυδιο δε
συσ χονσιδεραχιονεσ λεγαλεσ, δοχτριναλεσ ψ σοχιαλεσ
σοβρε λασ µυϕερεσ.
Π̇Û̇ºú̇þ æÛ̇+: ∆οµινιχοσ, Φιλιπινασ, ιυσ χοµµυ−
νε, ϕυσ χια, µυϕερ.
Ιν τηισ αρ χλε, τηε αυτηορ αναλψσεσ τηε αχ ϖιτψ
οφ χολονιαλ ινσ τυ ονσ ιν τηε Πηιλιππινεσ δυρινγ
τηε Σπανιση περιοδ ωιτη ρεφερενχεσ το ιτσ ετηνιχ
παρ χυλαρι εσ. Ιν τηισ σενσε, τηε Χονσυλτασ ψ
ρεσολυχιονεσ ϖαριασ, τεολ⌠γιχασ, ϕυρδιχασ, ρεγυλαρεσ
ψ µοραλεσ (1687) ωασ αν ιλλυστρα ϖε εξαµπλε οφ
ωορκ αβουτ τηε ϕυδιχιαλ ανδ εξτραϕυδιχιαλ ρεσολυ ον
οφ χον⇓ ιχτσ ιν τηε Πηιλιππινεσ υνδερ τηε Ηαβσβυργσ.
Ιν ιτσ παγεσ ρε⇓ εχτσ τηε αχαδεµιχ ανδ χολονιαλ
χαρεερ οφ ιτσ αυτηορ, ναµεδ ϑυαν δε Παζ. Τηε
χασυιστρψ ανδ τηε προϕεχ ον οφ Τηοµιστ τηουγητ
αρε τωο ιµπορταντ χηαραχτερισ χσ οφ ηισ ϕυριδιχαλ
δισσερτα ον. Τηε πυρποσε οφ τηισ παπερ ισ τηε στυδψ
οφ τηε Χονσυλτασ ιν ρεγαρδ το ηισ λεγαλ, δοχτριναλ
ανδ σοχιαλ χονσιδερα ονσ αβουτ ωοµεν.
Κ2 ,êúþ: ∆οµινιχανσ, ιυσ χοµµυνε, ϕυσ χε,
Πηιλιππινεσ, ωοµαν.
10.18800/themis.201802.004
ΧΟΝΣΙ∆ΕΡΑΧΙΟΝΕΣ ϑΥΡ⊆∆ΙΧΑΣ Ψ ΜΟΡΑΛΕΣ ΣΟΒΡΕ ΛΑ ΜΥϑΕΡ
ΕΝ ΙΝ∆ΙΑΣ: ΛΑΣ ΧΟΝΣΥΛΤΑΣ ∆Ε ϑΥΑΝ ∆Ε ΠΑΖ
ϑΥΡΙ∆ΙΧΑΛ ΑΝ∆ ΜΟΡΑΛ ΧΟΝΣΙ∆ΕΡΑΤΙΟΝΣ ΑΒΟΥΤ ΩΟΜΕΝ ΙΝ
ΧΟΛΟΝΙΑΛ ΠΗΙΛΙΠΠΙΝΕΣ: ΤΗΕ ΧΟΝΣΥΛΤΑΣ ΒΨ ϑΥΑΝ ∆Ε ΠΑΖ
Βελινδα Ροδργυεζ Αρροχηα*
Υνιϖερσιδαδ Ναχιοναλ δε Εδυχαχι⌠ν α ∆ιστανχια (Εσπα〉α)
THEMIS 74 | Revista de Derecho
230
CONSIDERACIONES JURÍDICAS Y MORALES SOBRE LA MUJER EN INDIAS:
LAS “CONSULTAS” DE JUAN DE PAZ
Ι. ΙΝΤΡΟ∆ΥΧΧΙΝ1
Λα δισχριµιναχι⌠ν ϕυρδιχα δεριϖαδα δελ σεξο ψ θυε
σε µανιφεσταβα εν λιµιταχιονεσ α λα χαπαχιδαδ δε
οβραρ δε λα µυϕερ φυε, εν γραν µεδιδα, υν ρασγο
ηερεδαδο δελ ∆ερεχηο Ροµανο χλ〈σιχο. Λα δεσιγυαλ
χονσιδεραχι⌠ν τυϖο ταµβιν ρεπερχυσιονεσ εν ελ
χοντενιδο δε λοσ ποστυλαδοσ πεναλεσ, χοµο ηα δε−
µοστραδο Γαχτο θυιεν ταµβιν ηα αναλιζαδο λα
προψεχχι⌠ν δε λασ ιµπεραντεσ χρεενχιασ αχερχα δε
λα δεσιγυαλδαδ δε λοσ σεξοσ εν λα λιτερατυρα δελ Σιγλο
δε Ορο εσπα〉ολ (2013). ∆ε ιντερσ εσ ταµβιν ελ
τραβαϕο εφεχτυαδο πορ Ηεσπανηα αχερχα δε λα µυϕερ
εν ελ ∆ερεχηο Χοµν (2001), δε νεχεσαρια λεχτυρα
παρα αηονδαρ εν λα ϖετυστα φυνδαµενταχι⌠ν δοχ−
τριναλ δε συ ποσιχι⌠ν συβορδιναδα αλ ηοµβρε. Εν
λα χον⇒ γυραχι⌠ν ϕυρδιχα χαστελλανα δε λα τεµπρανα
Εδαδ Μοδερνα, προφυνδαµεντε µαρχαδα πορ λα ρε−
χεπχι⌠ν δελ ∆ερεχηο ροµανο ψ χαν⌠νιχο, ελ µαριδο
ψ ελ παδρε σε ηαλλαν εν υνα ποσιχι⌠ν δε πριµαχα. Αλ
µισµο εµπο, λα νορµα ϖα σε χαραχτεριζα πορ συ
ανθυιλοσαµιεντο ηαστα ελ σιγλο ΞΙΞ. Λοσ ποστυλαδοσ
β〈σιχοσ φυερον λοσ χοντενιδοσ εν λασ Σιετε Παρ δασ,
µιεντρασ θυε λασ Λεψεσ δε Τορο εσταβλεχιερον χιερ−
τασ ρεφορµασ ψ πυντυαλιζαχιονεσ (Γαχτο, 1984).
∆εβε τενερσε εν χυεντα θυε εν λνεασ γενεραλεσ,
λα χονδιχι⌠ν ϕυρδιχα θυε τενα λα µυϕερ χασαδα χασ−
τελλανα α ⇒ ναλεσ δελ σιγλο Ξς ρεγιρ〈 ταµβιν παρα
λασ Ινδιασ, αυν χυανδο σε προµυλγαρον αλγυνασ
νορµασ ρελα ϖασ α λα χαπαχιδαδ δε χοντραταχι⌠ν δε
λασ εσποσασ δε αλγυνοσ ο⇒ χιαλεσ ρεαλεσ υ οτρασ θυε
ρεγυλαραν λοσ τραβαϕοσ ψ σερϖιχιοσ φορζοσοσ δεσεµ−
πε〉αδοσ πορ λασ µυϕερεσ ινδιασ (Μυ〉οζ, 1991). Σιν
λυγαρ α δυδασ, λασ πεσθυισασ θυε εφεχτυ⌠ Οτσ εν
ελ πριµερ χυαρτο δελ σιγλο ΞΞ τυϖιερον υν προφυν−
δο χαρ〈χτερ ιννοϖαδορ εν ελ µαρχο δε λοσ εστυδιοσ
δελ δερεχηο ινδιανο (1930). Ασιµισµο, εν λασ λ−
µασ δχαδασ ηαν τενιδο λυγαρ λασ πυβλιχαχιονεσ
δε νυµεροσασ ψ ϖαλιοσασ απορταχιονεσ ρεφερεντεσ α
λα πρεσενχια δε λα µυϕερ εν λοσ λι γιοσ χιϖιλεσ ψ χρι−
µιναλεσ ινδιανοσ, δεσδε διϖερσασ περσπεχ ϖασ τε⌠−
ριχασ εν ελ 〈µβιτο δε λα ηιστορια δελ δερεχηο ψ θυε
ινχιδεν σοβρε λα αχ ϖιδαδ δε λοσ διφερεντεσ τριβυ−
ναλεσ δε λα ⊃ποχα Χολονιαλ (Σ〈νχηεζ−Αρχιλλα, 2013).
Ελ προπ⌠σιτο πρινχιπαλ δε εστε τραβαϕο εσ ελ εστυδιο
δε λασ απρεχιαχιονεσ δε νδολε ϕυρδιχα ψ µοραλ πρε−
σεντεσ εν υνα οβρα θυε, α νυεστρο ϕυιχιο, απενασ
ηα σιδο οβϕετο δε ατενχι⌠ν πορ παρτε δε λοσ ιυσηισ−
τοριαδορεσ: λασ Χονσυλτασ ψ ρεσολυχιονεσ ϖαριασ,
τεολ⌠γιχασ, ϕυρδιχασ, ρεγυλαρεσ ψ µοραλεσ δε ϑυαν
δε Παζ. Χονχρεταµεντε, νοσ χεντραρεµοσ εν συσ
οπινιονεσ ψ τεσ µονιοσ αχερχα δε λα µυϕερ εν Φι−
λιπινασ, ορα χοµο παρτε αχτορα ο θυερελλαντε, ορα
χοµο ρεα εν λοσ προχεσοσ ϕυδιχιαλεσ. Νο οβϖιαρε−
µοσ λασ ρεφερενχιασ µ〈σ ιµπορταντεσ δελ αυτορ α
λοσ ρολεσ σοχιαλεσ ψ φαµιλιαρεσ δε λασ µυϕερεσ δε λοσ
διϖερσοσ γρυποσ ποβλαχιοναλεσ θυε µοραβαν εν λασ
Φιλιπινασ δελ σιγλο ΞςΙΙ. Νο χαβε δυδα δε θυε συ πρε−
σενχια εν λοσ λι γιοσ σεχυλαρεσ ψ εχλεσι〈σ χοσ, ασ
χοµο εν λασ φυνδαχιονεσ ρελιγιοσασ2 χονσ τυψε υν
οβϕετο δε εστυδιο θυε προπιχιαρ〈 υν χονοχιµιεντο
µ〈σ προφυνδο αχερχα δελ εστατυσ φεµενινο αντε
λοσ τριβυναλεσ εσταβλεχιδοσ α λο λαργο δελ ϖαστο τε−
ρριτοριο δε λα µοναρθυα χατ⌠λιχα3.
Αβορδεµοσ συχινταµεντε λα τραψεχτορια ϖιταλ δελ
αυτορ δε λασ Χονσυλτασ. Εν ελ α〉ο 1587 λλεγ⌠ ελ
πριµερ χον νγεντε δε δοµινιχοσ α Φιλιπινασ. Χιν−
χο α〉οσ µ〈σ ταρδε τυϖο λυγαρ λα ινσταυραχι⌠ν δε λα
προϖινχια δοµινιχα δελ Σαν σιµο Ροσαριο ψ, εν ελ
α〉ο 1611, σε αβρι⌠ ελ Χολεγιο δε Σαντο Τοµ〈σ εν λα
χαπιταλ (∆εσχαλζο, 2015, ππ. 71, 138). Υνα βυλα δε
Ινοχενχιο Ξ δε 1645 περµι ⌠ α εστα εν δαδ ρελι−
γιοσα ψ εδυχα ϖα οτοργαρ γραδοσ εν Αρτεσ ψ εν Τεο−
λογα. Τρασ υνα σεριε δε φριχχιονεσ εντρε λασ ⌠ρδενεσ
ρελιγιοσασ, εν 1652 ελ Χονσεϕο δε Ινδιασ εσταβλεχι⌠
θυε ταντο ελ χολεγιο ϕεσυιτα δε Σαν ϑοσ4 χοµο ελ
δοµινιχο ψα ασενταδο ποδραν οτοργαρ γραδοσ. Πορ
χδυλα ρεαλ δε 1680, ελ Ρεψ αχχεδι⌠ α σερ ελ πατρ⌠ν
δε λα συσοδιχηα φυνδαχι⌠ν δοµινιχα (∆εσχαλζο,
2015, ππ. 218−219). Εσ ιµπορταντε τενερ εν χυεν−
τα, εν λο θυε ρεσπεχτα α λα αχ ϖιδαδ χυλτυραλ δε εστα
ορδεν, θυε λα πριµερα ιµπρεντα ⇒ λιπινα φυε εστα−
βλεχιδα εν ελ ηοσπιταλ δε Σαν Γαβριελ, φυνδαδο α λα
λλεγαδα δε συ πριµερ χον νγεντε ρελιγιοσο χοµο
µεδιο παρα λα εϖανγελιζαχι⌠ν δε λοσ χηινοσ5 ο σαν−
γλεψεσ. Τρασ ϖαριοσ τρασλαδοσ, εν 1626 σε ινσταλα δε
µανερα δε⇒ νι ϖα εν ελ συσοδιχηο χολεγιο δε Σαντο
Τοµ〈σ, χοµο ρε⇒ ερε ∆εζ (2007).
1 La consulta de buena parte de las fuentes bibliográfi cas empleadas en este trabajo ha sido auspiciada por los programas
de becas del Instituto Max-Planck de Historia del Derecho Europeo (Fráncfort del Meno) y de la Secretaría de Relaciones
Exteriores (SRE) del Gobierno de México. Debemos expresar nuestra gratitud a los evaluadores de este artículo por sus
valiosas indicaciones y sugerencias.
2 Véase Manchado (1999), cuyos trabajos inciden en los condicionamientos sociales del gobierno colonial de los siglos
XVII y XVIII.
3 Para mayor desarrollo de la historiografía concerniente a las mujeres desde la disciplina de la Historia Moderna, se
recomienda la lectura del estudio efectuado por Morant (2016).
4 Con el propósito de ahondar en temas concernientes a la aprobación, apertura y mantenimiento de esta fundación
educativa desde las últimas décadas del siglo XVI hasta la expulsión de los jesuitas y el asentamiento defi nitivo del
Patronato Real sobre el colegio consúltese, a modo de excelente síntesis, el trabajo de Manchado (2001).
5 Véase Roque de Oliveira (2016), que permite observar el proceso colonizador en el contexto de los viajes de exploración
y de conquista militar que fueron efectuados a instancias de los reyes ibéricos.
Para continuar leyendo
Solicita tu prueba